GBT Nedir? Genel Bilgi Toplama Sistemi
GBT Nedir? GBT, “Genel Bilgi Toplama”nın kısaltmasıdır. Türkiye’de emniyet ve jandarma gibi kolluk kuvvetleri tarafından Genel Bilgi Toplama Sistemi olarak kullanılır. İçişleri Bakanlığı bünyesindeki bu sistemde, kamu düzeni ve güvenliği gerekçesiyle kişilere ait kimlik ve hukuki bilgiler toplanır ve işlenir. Emniyet mensupları (polis/jandarma) havaalanları, toplu taşıma ve sokak gibi yerlerde kişileri durdurarak kimlik kontrolü yapar; kişinin durumu ile ilgili GBT kaydını sorgular. Eğer kişinin hakkında yakalama, tutuklama ya da yurtdışı çıkış yasağı gibi kararlar varsa, gerekli işlemler kolluk tarafından yerine getirilir. GBT, esasen bir veri tabanı oluşturma ve bu kayıtları sorgulama sistemidir.
Hukuki Dayanak ve Kişisel Verilerin Korunması
GBT sisteminin yasal dayanağı, İçişleri Bakanlığı tarafından çıkarılan Bilgi Toplama Yönergesi ile Polis Vazife ve Salahiyet Kanunu (PVSK) ve Jandarma teşkilatına ilişkin kanunlardır. Örneğin Yönerge, 3152 sayılı İçişleri Kanunu ile 2559 sayılı PVSK Ek Madde 7 ve Jandarma Görev Yönetmeliği hükümlerine dayanır. Ayrıca PVSK’nın 4/A maddesi “durdurma ve kimlik sorma” yetkisini düzenleyerek, suçun önlenmesi veya faillerin yakalanması için kolluğa kişileri durdurma ve kimlik kontrolü yetkisi verir. Bu kapsamda GBT sorgulaması, yasalara uygun görev yetkisiyle yapılır.
GBT kişiye ait kimlik ve suç bilgilerini kaydettiği için bu veriler 6698 sayılı Kişisel Verilerin Korunması Kanunu (KVKK) kapsamında kişisel veri sayılır. Ancak KVKK’nın 28. maddesi ve ilgili mevzuat, kolluk görevleri ile suç soruşturması amaçlı veri işlemesine istisna tanır. Yani kamu güvenliği ve suçların takibi amacıyla GBT’deki veriler yasal çerçevede işlenir. GBT Yönergesi “hizmete özel” olduğu için Resmî Gazete’de yayımlanmaz; bu nedenle içeriği halktan gizli tutulur. Yönergeye göre bazı suçlardan mahkum olanların kaydı kişinin ölümüne kadar sistemde tutulur.
GBT’de Neler Çıkar?
GBT’de Neler Çıkar?
GBT sorgulaması sonucunda bir kişinin aşağıdaki türde bilgilerine ulaşılabilir:
| Bilgi Türü | Açıklama |
|---|---|
| Kimlik Bilgileri | Kişinin adı, soyadı, T.C. kimlik numarası, doğum yeri ve tarihi gibi temel kimlik bilgileri. |
| Arama/Yakalama Kararları | Hakkında çıkarılmış adli makamlarca verilmiş yakalama veya tutuklama emirlerine ilişkin detaylar. |
| Suç / Dava Bilgileri | Hakkında açılan davalar ve bu davalardaki hüküm/karar bilgileri. Özellikle CMK kapsamında derdest (soruşturma) bilgileri ve beraat, düşme gibi sonuçlar. |
| Adli Kontrol Tedbirleri | Verilen adli kontrol kararları (örneğin yurtdışı çıkış yasağı, gece evde kalma gibi tedbirler) ve bu tedbirlere ilişkin bilgiler. |
| Hak Yoksunlukları | Kişinin işlediği suç nedeniyle bazı hakları kullanmaktan yoksun bırakılmışsa (örneğin kamu görevlerinden men edilme, yurtdışı çıkış yasağı) bu uygulamalara dair kayıtlar. |
| Askerlik Durumu | Kişinin askerliğini yapıp yapmadığı ve askerlikle ilgili durumları ile ilgili bilgiler. |
| Askeri Suçlar Bilgisi | Askeri mahkemelerce aranan suçlular veya askerî suçlara ilişkin listeler (Jandarma ve askerlik şubeleri tarafından Emniyete bildirilen bilgiler). |
| Kayıp Şahıs / Suç Araçları | KİHBİ Yönergesi kapsamında kayıp kişiler, çalınan veya gasp edilen araç, silah ve kimlik belgeleri ile ilgili bilgiler. |
Her bir bilgi türü GBT veri tabanında kaydedilir ve sorgu sırasında kolluğa raporlanır. Örneğin, adli sicil kaydı kesinleşmiş mahkûmiyet bilgilerini içerirken, GBT daha çok arama/uyarma kararları ve soruşturma verileri içerir.
Kimler GBT Sorgulaması Yapabilir ve Şartları
GBT sorgulaması yalnızca yetkili kolluk kuvvetleri tarafından yapılabilir. Yani polis veya jandarma memurları, görev başında kanuni yetkileri kapsamında GBT sorgulaması yapabilir. Özel kişi, şirket veya resmi görevli olmayan mercilerin GBT sorgulaması yapması yasal değildir. Kolluğun kişiyi durdurabilmesi için makul bir şüphe veya güvenlik taraması amacı olması gerekir (PVSK m.4/A). Görevli polis durduğu kişiye durdurma sebebini bildirmek ve kimlik sormakla yükümlüdür. Özetle, GBT sorgulaması yalnızca emniyet ve jandarma personeli tarafından (örneğin devriye sırasında veya havaalanı güvenlik kontrolünde) yapılır; bu işlemde kimlik ibrazı esastır.
Hatalı Kayıtlar ve Düzeltme Yöntemleri
Eğer GBT kaydınızda hata veya haksız bilgi olduğunu düşünüyorsanız yasal yollara başvurabilirsiniz. Kayıtlarda düzeltme veya silme işlemi yetkili kolluk birimleri tarafından ya da ilgilinin talebi üzerine yapılabilir. Örneğin hakkınızdaki yakalama kararı kaldırıldığında veya hukuki durumunuz değiştiğinde, ilgili birim GBT formunuzu düzeltebilir veya imha edebilir. Hata olduğunda ilk adım olarak Emniyet Genel Müdürlüğü Bilgi Toplama Daire Başkanlığı’na yazılı başvuru yapılabilir. Yanlış veya hukuka aykırı kayıtların düzeltilmesi için İdare Mahkemesi’ne başvurarak yargısal koruma talep etmek mümkündür. Ayrıca KVKK’ya başvurarak kişisel veri kapsamında bilgi edinme ve düzeltilme haklarınızı kullanabilirsiniz. Kısacası, GBT’deki hatalı bilgiler için resmi makamlara (kolluk birimleri) itiraz edip, sonuç alamazsanız yargı yoluna başvurabilirsiniz.
Haklar ve GBT Kayıtlarına Karşı Korunma
Vatandaş olarak birikmiş verileriniz ve özel hayatınızın korunması temel haklar arasındadır. Anayasa’nın özel hayatın gizliliği hakkı ve KVKK kapsamında, GBT verileriniz de korunur. Kişisel verilerinizin nasıl işlendiğini öğrenmek ve hatalı bilgilerin düzeltilmesini istemek sizin hakkınızdır. GBT sorgulamasından etkilendiğinizi düşünüyorsanız avukata başvurabilir, kişisel veri ihlali nedeniyle KVKK’ya veya yargıya müracaat edebilirsiniz. Kişisel veri sahibi olarak KVKK 11. madde uyarınca bilgi talep edebilir ve 13. madde ile yanlış verilerin düzeltilmesini isteyebilirsiniz. Ayrıca, işlemin hukuka uygunluğunu denetleyecek Danıştay ve AYM yolları mevcuttur (örneğin Bilgi Toplama Yönergesi önlisansında Danıştay incelemesi yapılmıştır). Özetle, GBT’deki bilgilere ilişkin haklarınız arasında bilgilendirme, itiraz ve yargı yolu bulunmaktadır; gerektiğinde resmi makamlara ve mahkemelere başvurarak haklarınızı koruyabilirsiniz.
Sık Sorulan Sorular (SSS)
GBT nedir?
Genel Bilgi Toplama (GBT), polis ve jandarma gibi kolluk kuvvetlerinin kullandığı bir güvenlik sistemidir. Kişilerin kimlik ve hukuki durum bilgileri bu sistemde sorgulanır. Örneğin durdurulan bir kişiye ait yakalama emri, tutuklama kararı veya çıkış yasağı gibi kayıtlar GBT’de yer alır. GBT, adli sicilden farklı olarak soruşturma/kovuşturma sürecindeki bilgileri içerir (hakkında karar verilmiş kişiler).
GBT sorgulamasını kimler yapabilir?
GBT sorgulamaları sadece kanuni yetkisi olan kolluk kuvvetleri tarafından yapılabilir. Emniyet ve Jandarma personeli, görev başındayken kişilerden kimlik isteyip GBT’yi sorgulayabilir. Özel kişi veya kurumların GBT sorgulaması yapması yasaktır. Kanun gereği kolluk, önleme veya yakalama amacıyla kişileri durdurabilir; durdurulan kişiye gerekçe bildirilir ve kimlik istenir.
GBT’de hangi bilgiler yer alır?
GBT’de adınıza kayıtlı kimlik bilgileri (ad, soyad, T.C. kimlik no, doğum tarihi vb.), arama/yakalama kararları, açılmış adli davalar ve bu davalara ait hükümler, adli kontrol tedbirleri (örneğin yurtdışı yasağı), askerliğe ilişkin bilgiler ve askerî suçlara ait listeler bulunur. Ayrıca kayıp şahıslar veya çalınan araç-silah bilgilerinin bazen GBT’de yer alabildiği unutulmamalıdır. Özetle, GBT kişisel kimlik ve güvenlik amaçlı kayıtları içerir.
GBT kaydında hata varsa nasıl düzeltilir?
Hakkınızdaki GBT bilgisinin yanlış olduğunu düşünüyorsanız önce ilgili kolluk birimine itiraz edip düzeltme isteyebilirsiniz. Kayıt bir adli sürece dayanmıyorsa yanlış bilgi hemen silinebilir. Eğer kendi isteğinizle sonuç alınamazsa, İdare Mahkemesi’ne başvurarak yargı yoluna gidebilirsiniz. KVKK kapsamında da kişisel verilerinizdeki hataları düzeltilmesini talep edebilirsiniz. Yani önce resmi makamlara itiraz, ardından gerekirse yargı yolu izlenmelidir.
Adli sicil kaydı ile GBT arasındaki fark nedir?
Adli sicil kaydı, kesinleşmiş mahkûmiyet ve verilen cezaların kaydını tutar. GBT ise aranan veya yargılaması devam eden kişilere ait bilgilerin sorgulandığı sistemdir. Örneğin, aleyhinize kesinleşmiş ceza varsa adli sicil kaydınız olur; ancak sadece yakalama emri veya şüpheli konumunda ise bu bilgi GBT’de yer alır.
GBT sorgulamasından kaçınmak suç mudur?
Kişilerin durdurulup GBT sorgusu yapılması yasal bir kolluk faaliyeti olduğundan, direnme veya kaçma genellikle TCK 265’e göre “görevi yaptırmamak için direnme” suçunu oluşturur. Yani GBT sorgulamasına karşı çıkıp polis memurunun görevini yapmasını engellerseniz bu durum suç sayılabilir. Özetle, yasa dışı durdurma yoksa GBT sorgusundan kaçmak, polisle çatışmaya girilmesi halinde cezai sonuç doğurur.
